“De plekken waar de mensenrechten door de staat worden geschonden zijn niet er niet bepaald weinig – in het leger, in gevangenissen, in psychiatrische inrichtingen, in de context van migratie, op straat..waar de persoon het meest kwetsbaar is”. Dit zijn de woorden van mensenrechtenverdediger Irina Paikacheva, afkomstig uit een interview dat ze had met de krant Epoch Times. “Mijn belangrijkste taak is het ophelderen van zaken op het gebied van mensenrechten”, deelde Irina. Haar missie; ervoor zorgen dat de menselijke waardigheid en persoonlijke vrijheden door de staat worden gerespecteerd.
Na haar overlijden in augustus 2019 willen we Irina een eerbetoon geven door haar werk en veerkracht samen te herinneren.
Het netwerk van Shelter City ontmoette Irina in 2016 toen ze te gast was bij Shelter City Utrecht. Wat haar hier bracht was haar werk als mensenrechtenverdediger, waarmee ze al in de jaren ’90 in haar thuisland Rusland begon. In 1995 richtte Irina een vereniging van vrouwelijke advocaten op om gratis juridische diensten te verlenen aan de burgers van het noordwesten van Moermansk. Ter nagedachtenis aan de burgers van Moermansk bleef ze een voorvechter van hun rechten en vrijheden. Hierbij was ze niet bang om de staat aan te spreken op de schendingen ervan. Later werd zij lid van de Commissie van het Openbaar Observatorium, een waakhond voor de mensenrechten in Rusland die toezicht houdt op gevallen van willekeurige detentie. Als onderdeel van haar werk voor de Commissie hield zij ook toezicht op de mensenrechtensituatie in de gevangenissen in het gebied van Moermansk. Irina’s werk voor de Commissie bracht haar leven vaak in gevaar, maar dit liet haar niet weerhouden om haar werk voort te zetten. Haar verblijf in Shelter City Utrecht, gecoördineerd door Peace Brigades International gaf haar de ruimte om uit te rusten en weer op krachten te komen om haar werk thuis voort te zetten.
Ook tijdens haar verblijf in Utrecht hield ze niet op een verdediger te zijn en had ze ook veel aandacht voor mensen in kwetsbare posities binnen de Nederlandse samenleving. Irina hield zich vooral bezig met de omstandigheden van de gevangenen in Nederland en toonde belangstelling voor gesprekken met instanties binnen het gevangeniswezen en het bezoeken van de gevangenissen hier. Ook deelde zij haar ervaringen over mensenrechtenschendingen in gevangenissen in Rusland aan het Nederlandse publiek. In het kader van een door een PBI georganiseerd Mensenrechtencafé in een inmiddels gesloten gevangenis in Utrecht hield Irina een toespraak met als onderwerp “Vrouwen en kinderen achter de tralies”. In haar toespraak vertelde ze het publiek over haar inspanningen om de omstandigheden voor vrouwen en kinderen in Russische gevangenissen te verbeteren. Vrouwenrechten waren voor Irina een belangrijk onderwerp. Toen Irina de sluiting van een rosse buurt in Utrecht zag, maakte ze zich meteen zorgen over het welzijn en de veiligheid van de sekswerkers. Door het ontbreken van een veilige rechtsruimte zouden sekswerkers hun toevlucht moeten nemen tot riskantere manieren om te werken en klanten te vinden.
Dit waren niet de enige keren dat Irina zich met de Nederlandse samenleving inliet. Haar zorg om het milieu, vooral na de arrestatie van enkele Greenpeace-leden in Rusland in 2013, bracht haar ertoe om een ontmoeting met Greenpeace Nederland aan te vragen. Hoewel dit niet kon plaatsvinden, nam Irina verschillende andere initiatieven, sommige met meer succes dan andere, met betrekking tot het verbeteren van de leefomstandigheden voor minderheden en migranten in Nederland. Ook schroomde Irina niet om gesprekken met mensen op straat te beginnen. Dit bracht haar op interessante wijze in contact met een kraakgemeenschap, die haar later uitnodigde voor activiteiten die zij organiseerde. Irina nam ook actief deel aan activiteiten in Nederlandse universiteiten en beoogde een uitwisseling tussen Russische en Nederlandse hoogleraren, docenten en studenten op het gebied van mensenrechten.
De hoeveelheid van haar werk en impact is niet goed samen te vatten. Wat wel kunnen zeggen is dat Irina’s activisme en optimisme ondanks de moeilijkheden een inspiratiebron is geweest voor ons allemaal.