Van zondag 29 september tot woensdag 2 oktober 2019 heeft de Mexicaanse advocate Maricela Vázquez Sánchez van de organisatie Paso del Norte uit Ciudad Juárez een bezoek gebracht aan Nederland, onder begeleiding van Peace Brigades International. Maricela zet zich al sinds 2001 op verschillende manieren in voor vrede in de Noord-Mexicaanse grensstad Ciudad Juárez. Sinds twee jaar begeleidt ze slachtoffers van marteling en familieleden van slachtoffers van gedwongen verdwijning in hun zoektocht naar de waarheid en naar gerechtigheid. Op de officiële lijst van verdwenen personen in Mexico staan momenteel meer dan 40.000 namen. Ondertussen bedraagt de straffeloosheid in het land maar liefst 97%: een zeer beperkt aantal zaken eindigt daadwerkelijk met een veroordeling. Dat maakt het werk van advocaten als Maricela ook zo belangrijk en waardevol.
Het werk van Maricela Vázquez Sánchez
Maricela Vázquez Sánchez werkt voor de lokale mensenrechtenorganisatie Centro de Derechos Humanos Paso del Norte in Ciudad Juárez. Deze organisatie zet zich momenteel in voor elf slachtoffers van gedwongen verdwijningen en negen slachtoffers van marteling. Daarbij biedt ze sociaalpsychologische en juridische hulp aan slachtoffers en hun familieleden. In veel gevallen zijn de lokale autoriteiten, met name de politie, volgens Paso del Norte zelf verantwoordelijk voor de verdwijningen en de martelingen, wat gerechtigheid nog lastiger maakt. Dat geldt bijvoorbeeld voor de zaak van Adrián Favela, die samen met een vriend door leden van de ministeriële politie zou zijn meegenomen en nooit meer een teken van leven zou hebben gegeven. Volgens Paso del Norte bestaat er vaak een relatie tussen marteling en gedwongen verdwijning: zo denkt de organisatie dat sommige slachtoffers van gedwongen verdwijning eerst worden gemarteld en de autoriteiten elk bewijs hiervan proberen uit te wissen als het slachtoffer dit niet overleeft. De getuigenis van Wilbert Terán maakt duidelijk hoe de autoriteiten in veel gevallen te werk zouden gaan: ze pakken iemand op en martelen hem net zolang totdat hij de beschuldigingen toegeeft, waarna ze hem filmen en presenteren als een crimineel. In de grensstad is tot op de dag van vandaag nog geen enkele soldaat of politieagent gearresteerd en veroordeeld voor marteling.
Ciudad Juárez is al sinds een aantal jaar een van de gevaarlijkste steden ter wereld. Tussen 2008 en 2010 werd het zelfs gezien als de gevaarlijkste stad en in 2019 stemmen de cijfers evenmin hoopvol. Tussen januari en augustus zouden duizend inwoners zijn vermoord en de stad staat momenteel op de vijfde plaats in de lijst van gevaarlijkste steden ter wereld. De geschiedenis van de stad is op zijn zachtst gezegd treurig te noemen. De strategische ligging van Ciudad Juárez, tegen de grens met de Verenigde Staten, heeft ervoor gezorgd dat de stad een enorme aantrekkingskracht heeft op de drugskartels. Vanwege de strijd tegen de drugskartels besloot de regering van president Calderón in 2008 om militairen naar Ciudad Juárez te sturen om de veiligheid te garanderen. Volgens Paso del Norte draaide deze veiligheidsoperatie echter uit op een mislukking. Veel militairen zouden zich ook schuldig hebben gemaakt aan verdwijningen en martelingen, verergerd door de hoge mate van corruptie en straffeloosheid. Vanwege de chaotische situatie in Ciudad Juárez is het erg belangrijk dat mensenrechtenorganisaties de wandaden veroordelen en samen met de autoriteiten zoeken naar oplossingen om uiteindelijk het belangrijkste doel te bereiken: vrede.
Het werk van mensenrechtenverdedigers in Mexico is alles behalve makkelijk. Dat hebben de werknemers van Paso del Norte ook aan den lijve ondervonden. Allereerst wordt hun werk vaak gecriminaliseerd, zowel door de autoriteiten als door gewone burgers. Omdat veel mensen denken dat personen die zijn gemarteld of zijn verdwenen dat wel zullen hebben verdiend, krijgen mensenrechtenverdedigers vaak te horen dat ze criminelen verdedigen en dat hun werk daarom slecht zou zijn. Bij Paso del Norte houden ze er echter aan vast dat niemand het slachtoffer mag worden van gedwongen verdwijning of marteling, ook al heeft de persoon in kwestie wel degelijk iets op zijn kerfstok. Het blijft helaas niet enkel bij de criminalisering van het werk: verschillende werknemers hebben bedreigingen meegemaakt. Maricela vertelde dat sommige collega’s in de afgelopen jaren zelfs ontslag hebben genomen, omdat ze bang waren dat hun familie het slachtoffer zou worden van vergeldingsacties. Bovendien maakte Maricela tijdens haar bezoek aan Nederland duidelijk dat de veiligheidsmaatregelen van de overheid vaak zeer gebrekkig zijn en er vaak onvoldoende geld voor beschikbaar is. Tussen 2012 en oktober 2018 zijn er in het land dan ook 159 mensenrechtenverdedigers en 47 journalisten vermoord.
Het bezoek van Maricela Vázquez Sánchez aan Nederland
Van 16 september tot 4 oktober 2019 reisde Maricela Vázquez Sánchez door Europa om aandacht te vragen voor de situatie in Ciudad Juárez, om de druk van internationale autoriteiten en organisaties op de Mexicaanse overheid te vergroten en om de mogelijkheden voor betere veiligheidsmaatregelen te bespreken, zowel voor de familieleden van de slachtoffers als voor de werknemers van Paso del Norte. Haar bezoek viel samen met de gedenkdag van de 43 vermiste studenten van de Escuela Normal Rural de Ayotzinapa. Zij zouden op 26 september 2014 door toedoen van de lokale autoriteiten zijn verdwenen in Iguala, in Centraal-Mexico. In Barcelona bezocht Maricela om die reden een internationaal congres dat in het teken stond van de gedwongen verdwijningen in Mexico. Daarnaast bracht de advocate de onderwerpen waar haar organisatie zich al jaren voor inzet ook ter sprake bij de Verenigde Naties in Genève en bij de Europese Unie in Brussel.
Vervolgens was het de beurt van Peace Brigades International – The Netherlands om Maricela te begeleiden tijdens een bezoek aan Nederland. Samen met de advocate bezochten we het Ministerie van Buitenlandse Zaken, Lawyers for Laywers, de International Commission on Missing Persons (ICMP) en het Transnational Institute. Ook hebben twee journalisten haar geïnterviewd en hebben we in samenwerking met de studievereniging BASIS een conferentie georganiseerd voor studenten van de Universiteit Leiden, waar ongeveer honderd geïnteresseerden op afkwamen.
Inmiddels is Maricela terug in Ciudad Juárez. Wij kijken terug op een zeer geslaagd bezoek van haar aan Nederland. Maricela is een sterke vrouw met een groot hart, die ondanks alle tegenwerking toch doorzet om iets bij te dragen aan de vrede in haar stad. We hopen dat alle gesprekken met de verschillende organisaties in Nederland uiteindelijk hun vruchten zullen afwerpen.
Mede mogelijk gemaakt door: