Elke dag nemen meer vrouwen over de hele wereld actie om gelijkheid, vrede en rechtvaardigheid te bevorderen. Deze vrouwen transformeren traditionele genderrollen en machtsstructuren door hun leven te wijden aan het verdedigen van fundamentele mensenrechten. Deze buitengewone vrouwen identificeren zichzelf als mensenrechtenverdedigers.
Ze staan voor dezelfde uitdagingen als hun mannelijke tegenhangers, maar zoals gemeld door de speciale VN-rapporteur voor de situatie van mensenrechtenverdedigers: “In het huidige politieke klimaat, waarin de mensenrechten worden teruggedrongen, zijn vrouwelijke verdedigers vaak de eersten die worden aangevallen. ‘ Dit komt omdat ze de status-quo twee keer ondermijnen: door hun eigen werk en door hun impliciete uitdaging van geaccepteerde normen over de rol van vrouwen in de samenleving.
Als gevolg hiervan zijn ze kwetsbaar voor bedreigingen, stigma, afwijzing door familie en gemeenschap en geweld. Dit kunnen aanvallen op hun families zijn, of publieke lasteringscampagnes die hen beschuldigen van het verwaarlozen van hun kinderen of het nastreven van seksuele partners. Deze situatie is verergerd door het toegenomen gebruik van vrouwenhaat door prominente politieke figuren in de afgelopen jaren.
Peace Brigades International biedt directe bescherming en ondersteuning aan mensenrechtenverdedigers om hen in leven te houden en hun activisme te laten gedijen. Internationale vrijwilligers begeleiden risicoactivisten door een zichtbaar vertoon van solidariteit wat gewelddadige aanvallen afschrikt. Dit wordt versterkt door belangenbehartiging op alle niveaus. De activiteiten van PBI helpen bij het creëren van een gunstige veiligheids-, beleids- en politieke omgeving waarin verdedigers hun werk kunnen uitvoeren, en bouwen netwerken die op korte termijn kunnen worden gemobiliseerd om de broodnodige ondersteuning te bieden.
Hieronder presenteert PBI de portretten van zes vrouwelijke mensenrechtenverdedigers uit drie landen in Latijns-Amerika waar PBI actief is. Ze zijn betrokken bij verschillende vormen van strijd: hun land verdedigen tegen uitbuiting door internationale bedrijven, gerechtigheid eisen voor slachtoffers van verdwijning, vechten voor LGBT-rechten of werken als advocaten om inheemse gemeenschappen te ondersteunen. De foto’s zijn voorzien van fragmenten uit interviews waarin de vrouwen over hun werk en de gevaren waarmee ze worden geconfronteerd hebben gesproken en hun betrokkenheid bij de strijd waarin zij zijn betrokken, hebben uitgedrukt.
ESDRA YAVETH
LGBT+ ACTIVIST, HONDURAS
Esdra Yaveth is coördinator van LITOS, een lesbische en biseksuele vrouwengroep binnen Arco Iris (Rainbow), een organisatie die samenwerkt met de LGBT-gemeenschap in Honduras. Arco Iris biedt een veilige ruimte, weg van agressie en discriminatie. Ze doen onderzoek, bieden workshops en ondersteunen activisten.
Haatmisdrijven tegen de LGBT-gemeenschap zijn sinds 2015 toegenomen. Alle leden van de LGBT-gemeenschap worden bedreigd. Esdra benadrukt de impact van de media, religie en familie op het onderdrukken van seksuele diversiteit.
Ze vermoordden lesbiennes, homoseksuele mannen en transvrouwen in gelijke aantallen. Het was als een mode om een homo te doden, toen kwamen transvrouwen en later lesbiennes. Maar de aanvallen op onze gemeenschap begonnen af te vlakken. En dat was omdat we zichtbaarder werden in demonstraties en mobilisaties. En we eisten veranderingen in de wet en stelden wetten voor die de rechten van de LGBT-gemeenschap beschermden, omdat onze rechten al vele jaren zijn gestolen.
De media zijn homofoob en wanneer ze de kans krijgen, verspreiden ze berichten van haat. Er is een bepaald artikel genaamd Hable Como Habla oftwel HCH dat de meest gewelddadige haat verspreidt tegen de LGBT-gemeenschap.
Wij zijn een land met een cultuur die het risico loopt van religieus fundamentalisme. De evangelische predikanten zijn apologisten van haat. In plaats van de liefde voor je buurman te promoten, verspreiden ze berichten van haat jegens onze gemeenschap, omdat we in de ogen van onze Hondurese autoriteiten als immoreel worden beschouwd.
Van kleins af aan, zijn onze families de eersten die ons discrimineren. Wanneer ze zich realiseren dat onze seksuele geaardheid niet heteroseksueel is, maar homoseksueel, neigen ze ons te verwerpen, ons uit te sluiten en in de steek te laten. Om ons op straat te gooien. Sommige van onze mensen zijn te jong om op straat te gaan, om werk te vinden, zodat we op jonge leeftijd gedwongen worden tot sekswerk.
FELIPA
MILIEU ACTIVIST, HONDURAS
In 2017 noemde Global Witness Honduras het dodelijkste land voor milieuactivisme na de moord op Berta Caceres in 2016. Felipa is een activist bij ASODEBICOQ – Vereniging voor de verdediging van de gemeenschappelijke rijkdom van Quimistan, Santa Barbara. De vereniging werkt samen met lokale gemeenschappen om hun land te beschermen tegen mijnbouw- en waterkrachtbedrijven.
In 2012 werden ze zich bewust van een plan voor een hydro-elektrische ontwikkeling in hun gebied, dat de controle over vier rivieren zou overnemen. De geplande ontwikkeling was illegaal, omdat er geen milieueffectrapport en voorafgaand overleg met de lokale gemeenschap was geweest.
We hebben de rivier en de bergstromen, dit is de rijkdom die God ons heeft gegeven. En niemand kan het komen halen. De zakenlieden kunnen niet komen om het weg te nemen omdat alleen God het kan nemen. Het is de rijkdom die wij, de armen, hebben. En we hebben Moeder Aarde die ons leven geeft.
Ze vertellen ons ‘we gaan een huis voor je bouwen’ of ‘we brengen elektriciteit’, maar als het zover is, doen ze niets. Ze gooien je eruit en laten je aan je lot over. En als u kinderen hebt, wat kunt u doen? Nee. We kunnen dit niet accepteren. We moeten dit niet laten gebeuren. We hebben ons kleine stukje land als gevolg van een lange strijd en ze willen het komen halen. Ik heb mijn kinderen en ze beginnen hun leven. We zullen het niet lang volhouden, maar die kinderen zullen hiervan profiteren. Dus we moeten altijd vechten. Terwijl we leven, zetten we de strijd voort.
MARICELA VAZQUEZ
MENSENRECHTEN ADVOCAAT, MEXICO
Maricela Vazquez is advocaat bij het Mensenrechtencentrum in Paso del Norte, Chihuahua, Mexico. Het centrum ondersteunt familieleden van slachtoffers van gedwongen verdwijning en marteling. Er zijn geen exacte cijfers, maar schattingen suggereren dat ongeveer 37.000 mensen vermist worden in Mexico. Sommige zijn verdwenen door de autoriteiten en andere zijn het slachtoffer van georganiseerde misdaad.
Ik ben geboren in Veracruz en heb een inheems erfgoed. We kwamen in Juarez wonen zodat ik kon studeren. Het was een ander leven, maar ik ben mijn inheemse wortels nooit vergeten. De mensen die het minst hebben, lopen het meeste risico op mensenrechtenschendingen.
Ik begon met een organisatie die werkte met inheemse gemeenschappen. Later raakte ik geïnteresseerd in mensenrechten en vond ik dit centrum waar ik mijn opleiding kreeg. We weten waar we mee te maken hebben, maar ondanks de risico’s doen we wat we kunnen voor de slachtoffers van verdwijning en marteling.
Toen ik bij deze organisatie kwam, werkte ik aan een geval van buitengerechtelijke moord. Een jonge Tarahumara werd hier in Juarez vermoord door de politie. Ik had een intense band met deze zaak vanwege mijn banden met inheemse gemeenschappen. We steunden de weduwe van de jongeman. We vertegenwoordigden haar in de zoektocht naar gerechtigheid, omdat de autoriteiten probeerden aan te tonen dat het een veel voorkomende moord was. We hebben de zaak volgens internationale normen behandeld en voor de rechter gedaagd als een buitengerechtelijke moord. Op dit moment hebben we te maken met het proces van compensatie.
Mijn vader maakte zich altijd zorgen om mij. Hij was bang dat mij iets zou overkomen. Hij vroeg me altijd of het werk me zoveel voldoening gaf dat het de moeite waard was om door te gaan en ik zei altijd ja. Hoewel we soms de resultaten van ons werk niet zien, zijn de families altijd dankbaar. Mijn moeder woont hier niet, maar ze geeft me haar zegeningen en steunt me altijd. Ik vertel mijn broers en zussen niet veel over wat ik doe om ze niet in gevaar te brengen. Ik was heel dicht bij mijn vader en nu is hij in een engel in de hemel en zorgt vanaf daar voor mij.
YANETH BAUTISTA
MENSENRECHTEN ACTIVISTE, COLOMBIA
Yaneth Bautista is de directeur van de Nidia Erica Bautista Foundation for Human Rights, een organisatie die 500 slachtoffers van gedwongen verdwijning ondersteunt in acht regio’s van Colombia. De zus van Yaneth, naar wie de stichting is vernoemd, en de partner van Yaneth werden in 1987 door het leger ontvoerd omdat ze lid waren van de politieke groep Movimiento 19 Abril. Sinds die tijd vecht Yaneth voor gerechtigheid voor slachtoffers van verdwijning.
Het werk dat we doen met slachtoffers van gedwongen verdwijning is holistisch en uitgebreid. We bieden hen juridische ondersteuning; we doen empowerment-werk, omdat de meeste vrouwen zijn, om hen in staat te stellen te veranderen van slachtoffer van geweld naar politieke en sociale agenten die kunnen werken voor sociale verandering. We lobbyen bij de overheid om het overheidsbeleid te veranderen ten gunste van de rechten van slachtoffers en we werken ook samen met de internationale gemeenschap.
En we doen iets heel belangrijks, namelijk de documentatie van zaken voor de Waarheidscommissie, de Speciale Jurisdictie voor Vrede en de Eenheid voor het zoeken naar verdwenen mensen. We geven morele steun aan gezinnen en we zoeken naar de verdwenen mensen, omdat gezinnen naar ons toekomen op zoek naar de antwoorden die de staat hen niet zal geven. Waar zijn onze geliefden? Waarom zijn ze meegenomen?
We hebben in totaal 80.000 slachtoffers, waarvan ongeveer 30% vrouwen en ongeveer 25% jonge mensen jonger dan 18 jaar. En de vrouwen, terwijl ze in gevangenschap werden gehouden, zoals Nidia Erica, leden onder seksueel geweld. Dit is niet onderzocht of openbaar gemaakt en dit is vergelijkbaar met de reactie van de staat op gedwongen verdwijningen.
We willen 500 zaken uit de acht regio’s waarin we werken, voorleggen aan de Truth Commission. We hebben een heel team waarmee we de Leadership School voor vrouwelijke familieleden runnen. Deze school is een belangrijk hulpmiddel voor empowerment waarbij vrouwen leren om zaken te documenteren betreffende hun eigen situatie en ook werken we aan de zaken van andere familieleden en met een team van studenten van verschillende universiteiten om deze zaken voor te leggen aan de Waarheidscommissie.
SANDRA ALARCON
MENSENRECHTENADVOCAAT, MEXICO
Sandra Alarcon is een 25-jarige mensenrechtenadvocaat en werkt voor het Mensenrechtencentrum van Montaña de Tlachinolan, in de staat Guerrero. Het centrum ondersteunt iedereen in Guerrero waarvan de mensenrechten zijn geschonden, met name mensen uit inheemse gemeenschappen. Guerrero is een complexe staat met veel geweld en de georganiseerde misdaad is sterk aanwezig. De vuile drugsoorlog en de daaruit voortvloeiende militarisering heeft geleid tot meer mensenrechtenschendingen. Het percentage geweld tegen vrouwen is uitzonderlijk hoog en straffeloosheid is een historisch probleem.
Ik heb rechten gestudeerd. Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in werken voor verandering en daarom heb ik me gericht op mensenrechten. Ik realiseerde me lang geleden dat er groepen zijn die bijzonder kwetsbaar zijn en die niemand hebben om hen te verdedigen: vrouwen, inheemse volkeren, migranten. Als ze geen advocaat hebben, hebben ze geen rechten. Dus dat is wat me ertoe bracht een mensenrechtenverdediger te zijn.
De zaak Valentina Ruciendo is een voorbeeld van gendergeweld. Valentina is een inheemse vrouw uit Mepá. In 2002 werd ze seksueel gemarteld door soldaten van het Mexicaanse leger. Ze was 17. Ze ging kleren wassen in de rivier en soldaten naderden en ondervroegen haar over de guerrillaactiviteit in het gebied. Daarna werd ze verkracht door minstens acht soldaten. Ze probeerde medische hulp in te roepen en de misdaad te melden, maar toen ze het leger beschuldigde, wilde niemand naar haar luisteren of haar helpen. We zien dat de militaire straffeloosheid zo sterk is dat ze niet eens medische hulp kon krijgen. Uiteindelijk werd ze gezien in een privéziekenhuis.
We konden geen gerechtigheid voor haar krijgen op lokaal of nationaal niveau. Dus gingen we naar de Interamerican Commission on Human Rights en vervolgens naar de Interamerican Court. In 2010 werd een vonnis uitgesproken tegen de Mexicaanse staat waarin werd verklaard dat de strijdkrachten Valentina Ruciendo seksueel martelden. Mexico werd verantwoordelijk verklaard in een internationale arena. 16 jaar na de aanval, in juni 2018, zijn we erin geslaagd een straf te krijgen voor twee van de agressors. Dit was een historisch moment, omdat dit het eerste geval was dat naar het Interamerican systeem ging en op nationaal niveau een straf kreeg.
Valentina is nu een mensenrechtenverdediger. Ze werd dit door omstandigheden, in haar zoektocht naar gerechtigheid. Ze heeft voor verandering gewerkt, niet alleen in haar eigen geval, maar ook in solidariteit met andere bewegingen en inheemse gemeenschappen. Ze is betrokken geweest bij verschillende sociale worstelingen, vooral om mensen bewust te maken van gevallen van seksuele marteling, zodat niemand zou lijden waar zij onder geleden heeft. Ze heft al haar tegenspoed geconfronteerd met waardigheid en moed en is een voorbeeld geweest voor andere vrouwen.
Wat me hier in Guerrero houdt, is de mogelijkheid om een verschil te maken, hoe klein ook en daarom blijf ik als een mensenrechtenverdediger werken. Wij werken als een team. De mensen waar we voor werken, zoals Valentina, zijn mijn hoop, mijn motief. Het werk van een mensenrechtenverdediger is moeilijk en zonder hun voorbeeld zou ik niet doorgaan. Hun voorbeeld en de mogelijkheid om hen te ondersteunen, is wat mij hier door laat gaan.
LILIAN BORJAS
LANDBOUW UNIE, HONDURAS
Lilian Borjas is secretaris van het regionale kantoor van de Agricultural Workers Union, CNTC, Honduras. Haar taak is het bijhouden van incidenten die zich voordoen in het gebied, zoals arrestaties, uitzettingen, aanvallen op boeren en verdwijningen. Ze organiseert en ondersteunt ook vrouwen binnen de gemeenschap. Ze heeft een landbezetting geleid in tegen het innemen van land door rijke landeigenaren. Ze werd gearresteerd en er bestaat de mogelijkheid dat ze 10 jaar gevangenisstraf krijgt. De zaak sleept al zes jaar door.
Een patriarchaal politiek systeem zorgt ervoor dat er armoede is. Als vrouwen hebben we niet eens het recht om te spreken, om zelf te beslissen. Duizenden vrouwen in dit land zijn vermoord door criminelen, ingehuurde moordenaars en bendes omdat we ons wilden uitspreken. Wij zijn vrouwen die willen dat een stuk land werkt, voedsel verbouwt. Maar in dit land kun je dat niet doen. Je kunt dit recht niet eisen omdat ze ons zullen doden, omdat we vrouwen zijn.
We gaan door met de strijd als vrouwen, maar we voelen ons soms zo machteloos. We willen iets doen, maar we kunnen het niet laten gebeuren omdat er zoveel valstrikken onderweg zijn, trucs van de overheid. Als we eisen stellen als vrouwen, noemen ze ons rebellen en vechters. Ze zeggen dat we terroristen zijn.
Wanneer we vrouwenbijeenkomsten hebben georganiseerd, was het moeilijk om de vrouwen te laten komen. Ze zijn bang om te spreken, om te zeggen wat ze denken, omdat ze zeggen: als ik spreek, zullen ze me het zwijgen opleggen. Ze komen naar vergaderingen, maar ze spreken niet; we moeten ze eruit halen. We begrijpen elkaar als vrouwen. Ik ben een vrouw en ik ben ook bang, ik begrijp hun angst omdat we de landeigenaren en de bazen onder ogen moeten zien. Ze leggen ons het zwijgen op met geweren, dus er is geen uitweg.
Het zijn de vrouwen die elke dag met armoede worden geconfronteerd. Het zijn vrouwen die water moeten halen om onze kinderen te wassen. Als vrouw confronteren we de mijnbedrijven, omdat we de natuurlijke hulpbronnen nodig hebben. We vechten voor wat van ons is.
We zijn kwetsbaar vanwege onze kinderen. Dat is onze grootste zwakte en daar profiteren ze van. Omdat ze weten dat als ze tegen ons zeggen dat als je dit niet stopt, je kinderen zullen betalen, dat is wanneer we het gevecht stoppen. Dat is onze zwakte als vrouw.